Roch Sulima - Folklor i literatura.pdf

(4187 KB) Pobierz
folklor
i literatura
Szkice o kulturze
i literaturze współczesnej
( W y d a n i e II u z u p e ł n i o n e i p o p r a w i o n e )
Roch Sulima
L u d o w a Spółdzielnia W y d a w n i c z a
W a r s z a w a 1985
Część pierwsza
LITERATURA A FOLKLOR
Wśród wielu dzisiaj rodzajów refleksji nad
folklorem najistotniejszy w y d a j e się ten, który u z n a j e
za obiekt swych dociekań światopoglądowe walory fol-
kloru i p o j m u j e go — gdzieś od czasów odkrycia Nowego
Świata i upowszechnienia się, za sprawą Montaigne'a,
mitu „dobrego dzikusa" — jako a k t y w n y składnik no-
woczesnej filozofii człowieka. Folklor staje się z czasem
hasłem wywoławczym całej grupy problemów: k u l t u r y
pierwotne i ludowe, mitologie, ideologie ludowe. Daje
znać o sobie w literaturze, estetyce czy ideologii. Raz
stawia się go w kręgu światopoglądów utopijnych
i konserwatywnych, innym razem wiąże się z nim prze-
j a w y myśli p o s t ę p o w e j
ł
. W kulturze współczesnej t a k -
że rozwój środków masowego komunikowania ożywia
zainteresowanie przekazem folklorystycznym.
FOLKLOR J A K O FORMA SZTUKI
SYNKRETYCZNEJ
Genezę folkloru kojarzy się zazwyczaj z kul-
t u r ą społeczeństw pierwotnych (rodowo-plemiennych)
2
,
P o r . : G.
Cocchiara,
Dzieje folklorystyki w Europie.
W a r s z a w a 1971. Z w i ą z e k myśli k o n s e r w a t y w n e j z p r o b l e m a t y k ą
f o l k l o r u p r z e d s t a w i a m.in. J .
S z a c k i w k s i ą ż c e pt.
Historia
myśli socjologicznej.
Cz. I. W a r s z a w a 1981, s. 155 i 159.
2
W. G u s i e w,
Estetyka folkloru.
W a r s z a w a 1974, s. 22—23.
1
5
a dalsze jego funkcjonowanie ma oparcie w istnieniu
społeczności lokalnych, k u l t u r y ludowej oraz k u l t u r
środowiskowo-zawodowych. W zależności od następu-
jących po sobie formacji ekonomicznych i odpowiadają-
cych im s t r u k t u r społecznych zmieniały się ,funkcje fol-
kloru, jego wyróżniki oraz estetyczne i ideowe wartości.
W związku z tym można mówić o istnieniu wielu fol-
klorów: folkloru społeczeństw przedklasowych, klaso-
wych, socjalistycznych itp.
3
. Coraz rzadziej folklory-
styka lekceważy socjologiczne k r y t e r i u m folkloru, a j e j
zwrot w kierunku metod socjologii szczegółowej, psy-
chologii społecznej czy semiologizującej antropologii
k u l t u r y r o k u j e nadzieje znacznego postępu w bada-
niach nad miejscem folklorów w kulturze współczes-
n e j
4
, gdzie obok mającego najdłuższą historię folkloru
chłopskiego możemy mówić o folklorze robotniczym,
o folklorze uczniowskim, studenckim, żołnierskim, o fol-
klorze turystów, kibiców sportowych itp. Wymienione
tu folklory, będące wynikiem dodatkowego „skomuni-
kowania się" d a n e j grupy zawodowej czy socjalnej
(wytworzenia „niejawnych" kodów porozumienia)
5
, nie
wykształciły tak bogatych i wszechstronnych treści jak
folklor chłopski, który jest ciągle głównym przedmio-
tem folklorystyki i materiałem, na jakim b u d u j e się
ogólną teorię folkloru. Folklor w swym n a j b a r d z i e j
e l e m e n t a r n y m znaczeniu d a j e się zatem określić jako
pewien przejaw kultury ludowej, który — będąc w y -
odrębniającą się całością zachowań symbolicznych i ich
W . G u s i e w , op. cit., s . 16—17, o r a z J . M a c i e j e w s k i ,
Folklor
środowiskowy.
[w:|
Problemy
socjologii
literatury.
W r o c ł a w 1971, s. 249—268.
4
P r ó b ę s y s t e m a t y k i t y c h z a g a d n i e ń z n a j d z i e c z y t e l n i k m.in.
w następujących pracach: V.
Krawczyk-Wasilewska,
Wprowadzenie do folklorystyki.
Ł ó d ź 1979; B.
Beneś,
Uvod
do folkloristiky.
B r n o 1980.
5
Oczywiście g r a n i c e g r u p s p o ł e c z n y c h czy ś r o d o w i s k n i e
m u s z ą p o k r y w a ć się z g r a n i c a m i poszczególnych f o l k l o r ó w
3
6
wytworów — nie może być sprowadzony do którejś
z f o r m działania regulowanego przez tę kulturę, na
przykład do działalności praktycznej, czyli pracy, ak-
tywności religijnej, sztuki stosowanej, obyczaju itp.,
ale istnieje (pomińmy tu celowo historyczny aspekt
problemu) jako polimorficzny kompleks przejawów
sztuki synkretycznej, posługującej się obrazowo-arty-
stycznymi środkami wyrazu, zorientowanymi na bez-
pośredni, audiowizualny odbiór w momencie wykona-
nia
6
. Jest więc folklor w t y m rozumieniu przejawem
sztuki synkretycznej (niezróżnicowanej), łączącej w so-
bie działanie elementów: muzycznego, słownego, mimi-
cznego i tanecznego. W zależności od dominowania
któregoś z tych elementów kształtuje się swoistość po-
szczególnych gatunków folkloru. Na przykład obecność
elementu słownego i mimicznego decyduje o swoistości
folkloru narracyjnego (bajka itp.).
Folklor pojmowany tu jako sztuka pierwotnie syn-
kretyczna (różnicująca się w procesie historycznego
rozwoju) może być porównywany z dramatem, operą,
filmem czy widowiskiem telewizyjnym — jako przeja-
wami sztuk wtórnie synkretycznych. Utopią jest jed-
nak powrót do elementarnej sytuacji komunikacyjnej,
jaką charakteryzuje sprzężenie zwrotne między n a d a w -
cą i odbiorcą w kontaktach: „twarzą w twarz". Odległy
odpowiednik t a m t e j sytuacji miał być uzyskiwany dzię-
ki wmontowaniu w telewizory kamer śledzących re-
akcje widza czy, generalnie rzecz biorąc, dzięki rozsze-
rzaniu (m.in. w sposób techniczny) kanałów komunika-
cyjnych między nadawcą a odbiorcą treści przekazywa-
nych masowo
7
.
Oprócz synkretyzmu ważną cechą folkloru jest mo-
mentalny sposób istnienia jego przekazów (tekstów
W. G u s i e w , op. cit., s. 119—120.
K.
V a r g a,
System i środki masowego komunikowania.
P r z e ł o ż y ł D. J a k u b i e c . „Zeszyty P r a s o z n a w c z e " 1973, nr 2.
7
6
7

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin