Wstęp Do Prawoznawstwa - Normy a Przepisy Prawa - Wykład Mor.pdf

(194 KB) Pobierz
Toruń, 31.10.2007
Wstęp do prawoznawstwa-
wykład
prof. dr hab. Lecha Morawskiego
Teraz proszę państwa zajmiemy się następującą kwestią- „normy
a przepisy prawa.”
Moje zdanie i zdanie właściwie praktyki, jest takie,
że
pojęcie „norma” i
„przepis
prawny”
są synonimami i jak będziecie czytać orzecznictwo sądowe, to się
tam stosuje je zamiennie. Ja uważam
że
jest to prawidłowe. Jest jednak pogląd,
który odróżnia normę od przepisu prawa . Ja uważam go za niesłuszny, ale muszę go
przytoczyć. Wedle tego poglądu- przepis prawny to jest jednostka redakcyjna tekstu
prawnego, gdy weźmiecie jakąś ustawę, to każdy artykuł, paragraf, punkt czy
ustęp, każda taka jednostka systematyzacyjna- to przepis prawny, natomiast norma
prawna jest to, zrekonstruowana z przepisów prawnych, reguła postępowania która
powinna odpowiadać na 2 lub 3 następujące pytania:
- kto i w jakich okolicznościach?,
- jak powinien się zachować?,
- (w przypadku norm posiadających sankcje) jakie mu grożą konsekwencje gdy
zachowa się w niepożądany sposób?
Zwolennicy tego odróżnienia argumentują,
że
w przepisach prawnych rzadko
jest tak, by w jednym pojedynczym przepisie odnaleźlibyśmy odpowiedzi na wszystkie
te pytania, więc twierdza oni,
że
zwykle do konstrukcji jednej normy potrzeba wielu
przepisów prawa. Ja mówię, to jest dopiero pierwszy rok, ja uważam to za błędny
pogląd- choć brzmi to przekonująco, ale nie będziemy tego tutaj wyjaśniać, bo to
nie jest problem na naukę wstępu do prawoznawstwa. My będziemy dalej mówić o
przepisach i normach jako o synonimach. Jak będziecie czytać literaturę naukową,
czy orzeczenia sądowe, to tak się robi, więc nie ma co cudować i wprowadzać
dziwaczne odróżnienia, którymi nikt i tak się nie posługuje, poza oczywiście tymi
paroma osobami którzy
święcie
wierzą,
że
te odróżnienia są przydatne, ale oni w
gruncie rzeczy się tym nie posługują. Więc tak niektórzy odróżniają, jest to
elementarna jednostka, nie cały rozdział tekstu prawnego , tylko te elementarne-są
to artykuły, zwykle one dzielą się na ustępy, litery, punkty. Każda taka jednostka to
przepis, ona jest graficznie wyodrębniona, wedle tego poglądu, my już dalej
będziemy się tym zajmować zamiennie jako synonimami, i otóż, ale wszystkie przepisy
czy normy prawne, bo dalej mówimy zamiennie, są zbudowane z tych samych
elementów, jakby z tych samych cegiełek. To jest tak:
1.
Hipoteza-
fragment przepisu odpowiadający na pytanie- kto? i w jakich
okolicznościach?, określa zatem adresata i okoliczności w jakich należy się
zachować - w takiej, a nie innej sytuacji np. „każdy kto bierze udział w
wypadku komunikacyjnym.”. Ona mówi w jakich okolicznościach każdy
musi się zachować, ale są oczywiście normy odnoszące się do innych
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj się na forum roku!
Strona 1
adresatów, nie do wszystkich np. tylko do nauczycieli, rolników itp., a
zatem hipoteza normy prawnej określa nam zakres zastosowania.
2. Dyspozycja-
odpowiada na pytani- jak się powinien adresat normy
zachować,- formułuje zatem wzór powinnego zachowania się, określa co
jest nam nakazane, zakazane lub dozwolone. Określa nasze prawa i/lub
obowiązki, dyspozycja wyznacza zakres normowania normy.
3. Sankcja-
nie każda norma ma sankcję, niektóre maja gratyfikację. Sankcja
to element określający konsekwencję w wypadku naruszenia dyspozycji.
Oczywiście gdyby norma przewidywała gratyfikację, nie będzie ona za
naruszenie dyspozycji, lecz za to
że
ktoś ją wypełnił. W przypadku norm
gratyfikujących otrzymuje się „nagrodę- gratyfikację”, za to
że
zrealizowałeś dyspozycję, np. zatrudniłeś bezrobotnych, czy zrobiłeś jakąś
ekologiczną inwestycję.
Teraz proszę państwa, z tych 2 czy 3 elementów zbudowany jest każdy przepis,
czy norma prawna. Ja napiszę te podstawowe, może to nawet nie są wszystkie, tak
zwane wzorce, czy schematy budowy norm i przepisów prawnych.
1. Wzór dwuczłonowy: / czytamy:
H
D
Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat winien się
zachować jak mówi dyspozycja.
H
S
Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to organ powinien wydać
taką a taką sankcję.
2. Wzór trójczłonowy: / czytamy:
H
D / S Jeżeli zachodzi hipoteza to adresat powinien się zachować tak jak
mówi dyspozycja, bądź wymierzona zostanie mu sankcja.
3. Wzór dwuczłonowy norm sprzężonych:
Każda norma prawna składa się z dwóch norm- z reguły sankcjonowanej(1),
która jest zbudowana z hipotezy i dyspozycji oraz z reguły sankcjonującej(2),
zbudowanej z hipotezy i sankcji. / czytamy:
H
1
D / H
2
S Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat
powinien się zachować jak mówi dyspozycja, bądź jeżeli nie zachowa się tak jak
mówi dyspozycja, to zostanie mu wymierzona taka, a taka sankcja.
Widać stąd czym się te normy od siebie różnią, otóż reguła sankcjonowana
jest to reguła, której adresatem może być każdy podmiot prawa. Ona mówi co nam
wolno, różnym podmiotom, organom państwa, obywatelom, czego nam nie wolno.
Natomiast adresatem drugiej normy- sankcjonującej, może być tylko organ
państwowy i to tylko ten który ma prawo do wymierzania sankcji . Mają ją sądy ,
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj się na forum roku!
Strona 2
urzędy skarbowe, ale nie każda instytucja.
Łatwo
się zorientować na czym polega
sprzężenie tych norm, treścią hipotezy normy sankcjonującej, jest zawsze naruszenie
dyspozycji normy sankcjonowanej. Podajmy kilka prostych przykładów:
- Kto z winy swojej wyrządza szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia
(ex
delicto-
deliktem jest każde zawinione wyrządzenie szkody)
- Kto nie wykonuje umowy, lub nienależycie ją wykonuje, jest zobowiązany do jej
naprawienia
(ex contractu- odpowiedzialność za naruszenie umowy, niewykonanie lub
nienależyte wykonanie )
- Kto pozbawia inną osobę wolności wbrew jej woli, podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do 6 lat
Wzór trójczłonowy- tak się niekiedy rekonstruuje przepisy kodeksu karnego, ze
implicite w przepisach kodeksu karnego są nie tylko sankcje, ale również pewne
zakazy skierowane do ogółu obywateli. Przykład:
- Kto pozostaje w związku małżeńskim (przestępstwo bigamii), ten nie powinien
zawierać drugiego związku , bądź zostanie mu wymierzona kara pozbawienia lub
ograniczenia wolności do 2 lat.
- Jeżeli komuś grozi upadłość bądź niewypłacalność, to nie powinien zbywać
swojego majątku, bądź zostanie mu wymierzona kara do 3 lat pozbawienia wolności.
Niektórzy twierdzą
że
wiele norm prawnych jak gdyby składa się z 2 różnych
reguł które są zawarte w różnych przepisach prawnych i tak np. jak poczytacie art.
415 Kodeksu Cywilnego nie ma tam mowy o sankcji. Tam jest napisane- kto z winy
wyrządza szkodę jest zobowiązany do jej naprawienia. Nie ma odpowiedzi w
Kodeksie Cywilnym na to, co zrobić dalej. Odpowiedź jest w Kodeksie Postępowania
Cywilnego, gdzie jest mowa o postępowaniu egzekucyjnym, które mówi co się stanie
w wypadku, kiedy dłużnik nie wypełni swojego obowiązku, a wierzyciel podejmie
odpowiednie kroki. I oni twierdza
że
wtedy, gdy w jednych aktach są tylko
wyznaczone obowiązki i prawa podmiotów prawa, a w innych przepisach sankcje,
to wtedy najwłaściwiej jest zrekonstruować te normy w postaci wzoru
dwuczłonowego norm sprzężonych- bo mamy w innych przepisach prawnych. Ale
nawet przepisy karne mogą być równie dobrze w taki sposób skonceptualizowane.
Ja podam państwu takie proste przykłady jakby koncepcja dwuczłonowa norm
sprzecznych wyglądała:
- Kto bierze udział w wypadku komunikacyjnym, obowiązany jest udzielić pomocy
jego ofiarom – masz wypadek, nie możesz się obrócić i uciekać- to jest przestępstwo-
masz obowiązek pomóc i czekać na policję. Teraz- kto nie udziela pomocy ofiarom
wypadku podlega takiej, a takiej karze- to jest norma sankcjonująca. To jest to
sprzężenie – masz obowiązek udzielić pomocy- dyspozycja, treścią hipotezy normy
sankcjonującej jest naruszenie dyspozycji normy sankcjonowanej.
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj się na forum roku!
Strona 3
- Kto jest zobowiązany do obowiązku alimentacyjnego, zobowiązany jest spełniać
określone
świadczenia.
Kto nie spełnia
świadczeń
alimentacyjnych, podlega karze
do 2 lat.- za to
że
się uchylasz od alimentów.
Teraz proszę państwa zajmiemy się podziałem przepisów albo norm prawnych
Pierwszy podział to podział na normy ogólne i indywidualne. Podział ten jest
zbudowany na podstawie sposobu określenia adresata normy, i ze względu na
sposób określenia adresata normy mamy normy generalne i indywidualne, i ze
względu określenia celu normy, normy dzielimy na abstrakcyjne i konkretne. Normy
które są zarazem generalne i abstrakcyjne to normy ogólne, a normy które są
zarazem indywidualne i konkretne to po prostu normy indywidualne. To jest ważne,
ponieważ akty prawne , akty tworzenia prawa takie jak konstytucje, ustawy w
przeważającej mierze składają się z norm ogólnych. Natomiast akty stosowania
prawa takie jak wyroki sądowe i decyzje administracyjne zawsze składają się z norm
indywidualnych. Czyli podział na normy ogólne i indywidualne wyznacza nam
granicę, między aktami tworzenia prawa, a aktami stosowania prawa.
Teraz będziemy to egzemplifikować. Normy wedle stopnia ogólności dzielą się
na generalne i indywidualne, norma generalna to taka norma, której adresat jest
określony wg jego cech rodzajowych, „kto bierze udział w wypadku”; „kto jest
zobowiązany do
świadczeń
alimentacyjnych”, ale są też normy generalne
skierowane do wszystkich, „każdy kto pozbawia innego
życia”,
są jednak normy
generalne które są skierowane do węższych, ale też grup, np. do nauczycieli, do
wojskowych do rolników, ale wszędzie są wskazane cechy rodzajowe- desygnat to
jest to do czego odnosi się dana nazwa ( o tym to będziemy mówić na logice). Ja
tak mówię, bo najpierw odpowiedzcie mi na takie pytanie, czy norma taka: „Czy
prezydent RP ma prawo wydawania rozporządzeń to jest norma generalna czy
indywidualna?” <publika odpiera>- generalna. Tak bo każdy kto ma chęć bycia
prezydentem, obecnie to jest Lech Kaczyński ,za parę lat będzie to ktoś inny, więc
normy mogą mieć jeden desygnat, bywają takie normy! Kto by podał inne normy
które maja jeden tylko desygnat?- Premier, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego ,
Pierwszy Prezes Trybunału Konstytucyjnego, Król Polski- bo nigdy nie było 2 królów na
raz.
Natomiast normy indywidualne , to takie normy których adresat jest określony
z imienia i nazwiska. Imieniem własnym- to jest imię i nazwisko każdego człowieka,
imieniem własnym firmy, instytucji jest jej nazwa np. Sony Corp- jeszcze trzeba podać
siedzibę np. w Solcu Kujawskim, np. Sp. ZOO. Impex z siedzibą przy ulicy Szerokiej 15-
to jest też imię własne, jej nazwa. Normy indywidualne są to takie normy, które
odnoszą się do tego, lub innego adresata. Do takich norm są skierowane wyroki, bo
one nie są kierowane np. do wszystkich stolarzy, do wszystkich ludzi- tylko do
konkretnej osoby, która np. nie zapłaciła alimentów, nie wykonała umowy itp.
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj się na forum roku!
Strona 4
Podobne odróżnienie można poczynić ze względu na sposób odróżnienia
czynu. Norma abstrakcyjna to taka norma, która jeśli zajdą odpowiednie
okoliczności, to zawsze należy podjąć związane z nią zachowanie, każdy np. każdy
jest zobowiązany płacić swoje długi, każdy jest zobowiązany stawić się na wezwanie
sądu w charakterze
świadka,
każdy człowiek ma obowiązek nie zabijania. Ale
bywają normy konkretne, które nakazują nam w określonym czasie i miejscu zrobić
cos, wykonać pewien obowiązek, jeśli sąd wyda zarządzenie,
że
wzywa się pana
Jana Kowalskiego do pokoju takiego i takiego w Sądzie Rejonowym przy ulicy „takiej
i takiej” celem złożenia zeznań w charakterze
świadka
– t o jest norma konkretna.
Albo gdy sąd nakazuje Janowi Kowalskiemu do dnia „takiego i takiego” aby opuścił
bezprawnie zajmowane pomieszczenie, albo gdy zasądza się
że
Jan Kowalski
zapłaci Zielińskiej z „takiego i takiego” tytułu to jest norma konkretna w
przeciwieństwie do normy abstrakcyjnej-
że
każdy jest zobowiązany spłacać swoje
długi. Ja mówię, z reguły
że
normy prawne skalda ja się z norm generalnych
abstrakcyjnych, a bywa wyjątkowo,
że
normy prawne mają charakter
indywidualnych i konkretnych np. w ustawie budżetowej może być norma
konkretna, np. norma skierowana do Ministra Finansów- to jest jeszcze norma
generalna, ale ta, która nakazuje mu w roku 2008 zmniejszyć deficyt budżetowy o 23
mld- jest to norma konkretna. Np. ustawa sejmu o odznaczeniu,
że
nadaje się Janowi
Kowalskiemu Order Virtuti Militari.
Następny podział przepisów jest trywialnie prosty- nakazujące, zakazujące i
zezwalające- wiadomo te które coś zakazują to są zakazujące. Trochę bardziej
złożony jest podział na merytoryczne, odsyłające i blankietowe. Gdy przepis mówi
wprost- co komu wolno- a co nie wolno, formułuje jakieś nakazy- np. należy płacić
podatki, należy chronić
środowisko,
nie przekraczać prędkości- to jest przepis
merytoryczny, wskazuje adresatom jak powinni się zachować lub nie. Natomiast
przepisy odsyłające nie formułują wzoru powinnego zachowania się, ale odsyłają do
innych przepisów, w których ten wzór jest sformułowany. Pierwszym typem przepisów
odsyłających, są przepisy odsyłające prawne do innych przepisów prawnych. Mogą
one odsyłać do innych działów prawa, do innych aktów normatywnych, zawsze
odsyłają w systemie prawa( przepisy odsyłające systemowo) np. w sprawach
nieuregulowanych w prawie pracy należy stosować przepisy prawa cywilnego. Bywa
jednak tak,
że
przepisy odsyłające, odsyłają nas do norm pozaprawnych. Wtedy
mówimy o przepisach odsyłających pozasystemowo- bo odsyłają poza system
prawa, np. artykuł 56 Kodeksu Cywilnego mówi,
że
czynność prawna, a więc np.
umowa wywołuje skutki nie tylko wynikające z przepisów prawnych, ale także z
zasad współżycia społecznego. W artykule 2 Konstytucji mówi się
że
Polska jest
demokratycznym państwem prawa, realizującym zasady sprawiedliwości
społecznej- odesłania do sprawiedliwości społecznej. Adwokaci i Notariusze są
zobowiązani nie tylko przestrzegać prawa, ale i przepisów etyki zawodowej ich
korporacji zawodowych. Trzeci rodzaj przepisów tzw. przepisy blankietowe- odsyłają
do przepisów które jeszcze nie zostały wydane. Gdyby więc na przykład było
podane,
że
zasady obliczania podatku X określi w rozporządzeniu Minister Finansów ,
http://www.prawo2007.fora.pl/-Nie masz jeszcze konta? Zarejestruj się na forum roku!
Strona 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin