WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA
TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ
W WARSZAWIE
WYDZIAŁ NAUK HUMANISTYCZNO-SPOŁECZNYCH W OLSZTYNIE
ANETA EMILIA ŻYGO
NR ALBUMU 46739/0
„ROLA I ZADANIA PEDAGOGA SZKOLNEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ”
Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
prof. dr hab.U. Ostrowska
OLSZTYN 2006
Spis treści
Wstęp ...............................................................................................................................3
1. Rola pedagoga szkolnego w szkole podstawowej ………..…….……………. 5
1.1. Zawód pedagoga szkolnego …………………………..……………………. 5
1.2. Wyrównanie startu szkolnego dzieci ……………… ……………………. 10
1.3. Organizowanie grup wyrównawczych …………….................................... 11
1.4. Praca z uczniami wybitnie zdolnymi ………………….…………………. 13
1.5. Doradztwo pedagogiczne dla nauczycieli …………................................... 14
2. Aspekty pracy pedagoga szkolnego ……………………………………….. 16
2.1. Współudział w organizowaniu procesów dydaktycznych ……………..… 16
2.2. Praca opiekuńczo-wychowawcza pedagoga szkolnego ………………..… 16
2.3. Organizowanie i koordynowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej w środowisku. ………………………………………………………….... 17
2.4. Praca z uczniami sprawującymi trudności wychowawcze. ……………… 17
2.5. Poradnictwo dla uczniów ……………………………………………….. 20
2.6. Profilaktyka wychowawcza …………………………………………..… 23
3. Założenia metodologiczne oraz organizacja i przebieg badań własnych ……. 26
3.1. Przedmiot i cel badań ………………………………………………….… 26
3.2. Problemy i hipotezy badawcze …………...……………………….…… 27
3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze …………………………..…… 28
3.4. Organizacja, teren i przebieg badań …………………………….…… 32
4. Rola i zadania pedagoga szkolnego w szkole podstawowej na podstawie przeprowadzonych badań………………………………………………………. 34
4.1. Charakterystyka badanej populacji………………………………………... 34
4.2. W świetle przeprowadzonych wywiadów…...……………………………. 34
4.3. W świetle przeprowadzonej analizy dokumentacji………….……………. 43
4.4. Wnioski z badań………………………………………………………… 45
Zakończenie………………………………………………………………………….. 48
Bibliografia…………………………………………………………………………... 50
Aneksy
Rola, funkcje i działalność pedagoga nie zostały dokładnie zbadane i opisane jak działalność nauczycieli, dlatego też myślę, że warto zająć się analizą zadań pedagoga szkolnego. Mimo, że zawód ten funkcjonuje w systemie oświaty już niespełna 30 lat i ma określoną specyfikę i dotyczy stosunkowo liczebnie dużej grupy osób, nie doczekał się w literaturze pedagogicznej odpowiedniej ilości opracowań merytorycznych. W moim odczuciu nie jest należycie doceniany, zbyt mało mówi się i pisze o roli pedagoga szkolnego.
W literaturze brak jest jednak jasnych stanowisk, co do roli pedagoga szkolnego w szkole, dlatego wnioskuję, że jego rola zależeć będzie od wykreowania jej przez samego pedagoga.
W swojej pracy chciałam podkreślić, że wychowanie we współczesnym świecie staje się coraz bardziej skomplikowane i trudne. Bezradność wychowawcza rodziców związana z nieznajomością dzieci, a zwłaszcza młodzieży, wzrost zachowań patologicznych stawia instytucje wychowawcze w szczególności szkołę w trudnej sytuacji. Nauczyciele bez dodatkowej pomocy nie mogą w pełni wywiązywać się z zadań, jakie muszą wykonywać. Pomocnym w pełnieniu tych rozlicznych, czasem trudnych do rozwikłania zadań nauczycieli jest właśnie pedagog szkolny.
Kiedy rodzice nie potrafią poradzić sobie z niechęcią dziecka do nauki, brakiem zainteresowania szkołą, z wszelkimi trudnościami związanymi z nauką, to osobą w systemie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, mającą bezpośredni kontakt z uczniem w środowisku szkolnym, a jego działania służą tworzeniu odpowiednich warunków rozwoju interpersonalnego i społecznego ucznia.
Praca składa się z czterech rozdziałów, w pierwszym rozdziale swojej pracy prezentuję działalność pedagoga, jego zadania, wiedzę zawodową, modele i koncepcje pracy.
W drugim rozdziale prezentuje problemy, z jakimi napotyka się pedagog w swojej pracy. Ze względu na charakter podejmowanych decyzji uwzględniłam najpierw działalność dydaktyczną a następnie opiekuńczo- wychowawczą i profilaktyczną. W aspektach jego pracy podkreśliłam różnorodność podejmowanych działań, m.in. pracę z uczniem sprawującym trudności wychowawcze, podejmowanie działań w zakresie profilaktyki wychowawczej oraz organizacji różnych form pomocy psychologiczno- pedagogicznej.
Trzeci rozdział metodologiczny prezentuje cel, problemy badawcze, hipotezy robocze, a także metodę badań i charakterystykę narzędzi badawczych.
Czwarty rozdział to analiza działalności pedagoga w środowisku szkolnym na podstawie przeprowadzonych badań wywiadu i analizy dokumentów, oraz przedstawiłam jego pracę w świetle przeprowadzonej dokumentacji.
Część końcowa pracy polega na podsumowaniu i przedstawieniu wniosków, oraz w aneksie nr 1 przedstawiłam walory jakie posiada Szkoła Podstawowa Nr 3 w Ostródzie.
1. Rola pedagoga szkolnego w szkole podstawowej
1.1 Zawód pedagoga szkolnego
Zawód pedagoga szkolnego powołano do życia w roku szkolnym 1973/1974. Wprowadzenie tego zawodu wynikało z fali krytyki pod adresem ówczesnego systemu oświatowego i prób jego zreformowania.
Z zatrudnieniem pedagogów szkolnych wiązano nadzieję na jego udział w modernizacji i przekształcaniu pracy szkoły. Jego działalność ujmowana była w kategoriach jednego z elementów naprawiania oświaty[1].
Pierwszych pedagogów szkolnych zatrudniono głównie w szkołach podstawowych. Powołano ich eksperymentalnie w 100 szkołach miejskich, liczących ponad 600 uczniów. Przez pierwsze dwa lata pracowali, nie mając szczegółowych wytycznych, a jedynie ogólne wskazania. Zobowiązani byli do pracy w wymiarze 42 godzin tygodniowo. Początkowo funkcję tę obejmowały osoby, które były doświadczonymi nauczycielami różnych przedmiotów szkolnych, wyróżniające się w pracy wychowawczej. Wkrótce sytuacja uległa zmianie i stanowiska pedagogów zaczęli zajmować absolwenci studiów wyższych (pedagogicznych). Aktualnie wymogi kwalifikacyjne pedagogów określa akt prawny (DzU Nr 98, poz. 433 z późn. zm.).
Fakt ustanowienia pedagoga szkolnego należy uznać za wydarzenie o ogromnym znaczeniu dla modernizacji polskiej szkoły. Ma on możliwość- czego pozbawiony jest nauczyciel przedmioty czy wychowawca określonej klasy szkolnej- ogarnięcia całości problematyki wychowawczej środowiska, dostrzeżenia indywidualnych i grupowych problemów uczniów, które umykają często uwadze nauczycieli w toku procesu dydaktycznego lub przy koncentracji oddziaływań wychowawczych na grupie klasowej. Pedagog szkolny może też bardziej obiektywnie i wszechstronnie ocenić stawiane uczniom wymagania i sposób ich realizacji, gdyż sam nie uczy żadnego przedmiotu oraz nie pracuje z określoną klasą[2].
Pierwszym aktem normatywnym wprowadzającym w latach siedemdziesiątych zawód pedagoga szkolnego było zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 7 listopada 1975 roku w sprawie pracy pedagoga szkolnego. Według zapisu - pedagog szkolny jest to osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełniania, pogłębiania i rozszerzania działalności dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej prowadzonej przez nauczycieli. Na stanowisko pedagoga powinny być powoływane osoby posiadające wyższe wykształcenie ze stopniem magistra lub doktora pedagogiki oraz przynajmniej dwuletnią, wyróżniającą się praktyką nauczycielską lub opiekuńczo-wychowawczą.
Działalność pedagoga szkolnego nie może być w sposób szczegółowy regulowana centralnie, jak w przypadku nauczyciela, ponieważ musi być dostosowana do potrzeb konkretnej placówki, w której jest zatrudniony.
W Encyklopedii Pedagogicznej XXI w. pedagoga szkolnego przedstawiono jako osobę zatrudnioną w szkole w celu uzupełnienia, pogłębienia i rozszerzenia działalności dydaktyczno-wychowawczej, prowadzonej przez nauczycieli. Organizuje w szkole pomoc psychologiczną i pedagogiczną. Pedagog to człowiek specjalnie przygotowany na studiach wyższych do kierowania procesami wychowawczymi i opiekuńczymi w szkole i na pozaszkolnych terenach działalności pedagogicznej. Szczególny nacisk w pracy pedagoga szkolnego powinien być położony na pełnienie funkcji wychowawczych, opiekuńczych i diagnostyczno-doradczych.
Pedagog dysponuje wiedzą o dziecku i jego wychowaniu, a także o szkole i jej funkcjonowaniu oraz ma umiejętność diagnozowania środowiska życia dzieci i młodzieży. Powinien zwracać szczególną uwagę na przestrzeganie przez szkołę postanowień Konwencji o Prawach Dziecka. Często określa się go jako rzecznika praw uczniów i doradcę nauczycieli. Pedagog szkolny powinien również posiąść umiejętność postrzegania źródeł ograniczeń dla efektywnego działania oraz czynników sprzyjających, wykorzystujących siły tkwiące w środowisku szkolnym i pozaszkolnym, które będą usprawniać realizację pracy wychowawczej i opiekuńczej[3].
Wytyczne w sprawie zakresu obowiązków pedagoga szkolnego szczegółowo określały zadania. Podzielono je na:
§ ogólnowychowawcze;
§ w zakresie profilaktyki wychowawczej;
§ w zakresie pracy korekcyjno- wychowawczej;
§ w zakresie indywidualnej opieki pedagogiczno-psychologicznej;
§ w zakresie pomocy materialnej[4].
Szczegółowy wykaz zadań pedagoga szkolnego przedstawia aneks nr 2.
Tak szeroko ujęty zakres obowiązków pedagoga szkolnego egzekwowany był przez wiele lat. Opracowując wytyczne nie brano pod uwagę faktu, że nie jest to możliwe, aby jeden człowiek był w stanie sprostać wytyczonym zadaniom.
Uważano wówczas, że praca pedagoga szkolnego powinna koncentrować się na trzech głównych zagadnieniach:
1) służenie radą i pomocą młodzieży w trudnych sytuacjach życiowych (kryzys, załamania, konflikty z rodzicami, wybór zawodu itp.),
2) pomoc nauczycielowi w szczególnie trudnych przypadkach wychowawczych,
3) praca z rodzicami, zmierzająca do podnoszenia ich wiedzy pedagogicznej[5].
Rola pedagoga szkolnego nie jest szczegółowo przedstawiona, czyli oczekiwania względem niego mogą być różne. Z drugiej strony istnieje możliwość twórczego dopasowania tej roli do warunków oraz aktualnych potrzeb uczniów. Typ szkoły, środowisko, w którym pracuje, problemy, z którymi najczęściej się spotyka, a także posiadane przez niego umiejętności wpływają na jego koncepcję pracy. W rezultacie można wyróżnić trzy koncepcje pracy pedagoga szkolnego.
Pierwsza z nich akcentuje pracę ukierunkowaną na przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, prowadzeniu pracy dydaktyczno – wyrównawczej, zajęć korekcyjno-kompensacyjnych i wszelkiej pomocy w zakresie skutecznego realizowania programu szkolnego. Pedagog stara się systematycznie współpracować z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną w zakresie diagnoz niepowodzeń szkolnych, może również pełnić rolę inicjatora zmian w zakresie terapii pedagogicznej.
Druga koncepcja zakłada skupienie się pedagoga na działalności interwencyjnej, środowiskowej i socjalnej, obejmującej wiele spraw doraźnych, związanych z sytuacją bytową, wychowawczą i społeczną uczniów. Pedagog wnikliwie bada warunki do nauki, jakie posiada dziecko. Organizuje spotkania z rodzicami, doradza im jak lepiej i skuteczniej wpływać na rozwój i wychowanie dziecka. Aktywnie współpracuje z organizacjami i instytucjami, które służą pomocą dziecku i rodzinie.
W koncepcji trzeciej pedagog szkolny przyjmuje rolę koordynatora i mediatora w sprawach związanych z nauką i wychowaniem, organizowaniem działalności profilaktycznej i terapeutycznej. Rozpoczyna swą działalność wstępną diagnozą, aby rozpoznać i ujawnić trudną sytuację dziecka. Ważne jest tu utworzenie systemu pomocy i wsparcia dla uczniów problemowych. Uruchamia nowe procedury naprawcze wraz z zespołem fachowców w szkole i poza nią. W praktyce koncepcje te występować mogą w rozmaitych wariantach.
Należy stwierdzić, że istotna jest działalność pedagoga szkolnego zmierzająca do udzielenia pomocy uczniom, tak, aby potrafili odnaleźć się w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, przyjmowali postawę aktywną wobec konfliktów i wszelkich trudności. Tak, więc koncepcję pracy pedagoga szkolnego powinny kształtować potrzeby wychowanków[6].
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 roku do zadań pedagoga należy w szczególności:
1) rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych,
2) określenie form i sposobów udzielania uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiednio do rozpoznawanych potrzeb,
3) organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów i nauczycieli,
4) podejmowanie działań wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli wynikających z programu profilaktyki, o którym mowa w odrębnych przepisach,
5) wspieranie działań wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach,
6) planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu, w przypadku gdy w szkole nie jest zatrudniony doradca zawodowy,
7) działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.
Warunkami niezbędnymi do optymalizacji działań profilaktycznych i resocjalizacyjnych pedagoga szkolnego są: baza lokalowa i materialna szkoły, aktywność własna, współpraca z instytucjami i organizacjami społecznymi, gronem pedagogicznym i rodzicami, wykorzystanie różnorodnych form pracy z dziećmi i młodzieżą. Na skuteczność pracy pedagoga wpływa wielkość szkoły w placówkach liczących powyżej 1000 uczniów jego kontakt z wychowankami jest utrudniony[7].
Pedagog szkolny powinien być przede wszystkim wychowawcą i winna go cechować odpowiednia postawa wychowawcza. Jedynie odpowiednie cechy osobowości i talent pedagogiczny pozwolą na pozyskanie i otwarcie się wychowanka. Istotną sprawą są kompetencje pedagoga. J. Lankiewicz wyróżnia kompetencje interpretacyjne – „to wszystko to, co przyczynia się do rozumienia rzeczywistości szkolnej. Jest to zdolność do rozumienia zachowań ucznia, dokonywania interpretacji tych zachowań zgodnie z wiedzą o rozwoju ucznia, a także zdolność do rozumienia zachowań ucznia, dokonywania interpretacji tych zachowań zgodnie z wiedzą o rozwoju ucznia, a także zdolność do samorefleksji nad własną pracą”[8]. Kompetencje realizacyjne to wiedza natury technicznej, której niedostatek utrudnia posługiwanie się określonymi metodami i środkami działania, np. diagnozę dziecka, prowadzenie zajęć ogólnorozwojowych oraz specjalistycznych, mediację itp[9].
Niezbędna, zatem okazuje się znajomość prawidłowego rozwoju dzieci, problemów związanych z ich rozwojem i kształceniem osobowości oraz znajomość zasad i prawidłowości funkcjonowania grup społecznych, umiejętność poznania środowiska szkolnego.
Wymaga to innego spojrzenia na całokształt problemów, na ucznia, na nauczycieli, pozwala dostrzec autentyczne problemy. Pedagog szkolny powinien być dobrze przygotowywany do pełnienia wyznaczonych mu zadań i czynności, które wiążą się z jego zawodem. Winien być zorientowany w sprawach wiedzy o zawodzie, roli społecznej, statusie prawnym i warunkach pracy. Prowadzenie w pracy zależy w dużym stopniu od uczciwego stosunku do wykonywanej pracy. Duże znaczenie ma satysfakcja osobista, wiara w sens i wartość wykonywanej pracy, uznanie ze strony przełożonych, współpracowników i osób, na które próbuje oddziaływać. Taka postawa wpływa na pozytywny stosunek do zawodu i identyfikację z nim[10].
...
klejarka